W Ministerstwie Gospodarki Morskiej trwają prace nad projektem ustawy o zatrudnianiu i pracy na morskich statkach handlowych. Projekt ten nie został, jak planowano, przedłożony pod obrady Rady Ministrów w grudniu 2006 r., z powodu przedłużających się dyskusji środowiskowych. Ponieważ pełny tekst projektu nie jest ogólnie znany, przedstawiamy ogólne jego założenia, aby można było zapoznać się z kierunkami proponowanych zmian. Od uchwalenia przez Sejm RP "Ustawy o pracy na morskich statkach handlowych" upłynęło 16 lat. Przyjęte w tamtym okresie rozwiązania, regulujące zasady pracy na morskich statkach handlowych, nie przystają do obecnych realiów funkcjonowania przedsiębiorstw armatorskich na światowym i europejskim rynku żeglugowym. Stały się także jedną z głównych przyczyn przechodzenia statków polskich armatorów pod obce bandery. Ministerstwo Gospodarki Morskiej, przy współudziale ekspertów Zespołu ds. Biało- Czerwonej Bandery, powołanego przez ministra gospodarki morskiej, opracowało projekt nowej ustawy o zatrudnianiu i pracy na morskich statkach, uwzględniający zapisy przyjętej podczas 94. sesji Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO), która odbyła się w Genewie, w lutym 2006 r., konwencji o pracy na morzu, a która skonsolidowała 30 istniejących konwencji dotyczących pracy na statkach oraz 30 rekomendacji. Obecnie stanowi ona kompleksowy, zwarty, przejrzysty i - od momentu wejścia w życie - powszechnie stosowany system prawa międzynarodowego dotyczącego pracowników na morzu. W przygotowanym przez MGM projekcie przyjęto podział tematyczny, podobnie jak w obowiązującej ustawie z 23 maja 1991 r, o pracy na morskich statkach handlowych. Wprowadzono jednak zmianę kolejności poszczególnych działów, dodano nowe oraz dokonano zmian w nazewnictwie niektórych tytułów działów. W dziale I: "Przepisy wstępne", zawarto przepisy stanowiące o właściwości merytorycznej ustawy, przepisy dotyczące stosowania uregulowań powszechnego prawa pracy, a także definicje stosowane w ustawie. W dziale II zawarto przepisy odnoszące się do książeczek żeglarskich. Książeczka żeglarska stanowi dokument stwierdzający tożsamość jej posiadacza, a także dokumentuje przebieg pracy na statkach. Ważna książeczka żeglarska jest także dokumentem, na podstawie którego marynarz lub rybak może być zatrudniony na statku. Zawiera ponadto uregulowania w zakresie wydawania książeczek żeglarskich przez dyrektorów właściwych urzędów morskich. W dziale III: "Minimalne wymagania w zakresie pracy na statku", określono wymagania, jakie muszą być spełnione, aby-można było się zatrudnić na statku. Przede wszystkim, chodzi tu o obowiązek posiadania odpowiednich kwalifikacji i przeszkolenia, aktualnego świadectwa zdrowia, wydanego przez uprawnionego lekarza. Dział ten stanowi także o zakazie zatrudniania na statku osób poniżej 16 roku życia, a także określa warunki zatrudniania na statku młodocianych. W dziale IV: "Załoga statku", stwierdzono, że załogę statku stanowią jej członkowie wpisani na listę, którą wystawia armator. Określa on liczebność i skład zawodowy załogi statku, zgodnie z przepisami o bezpieczeństwie morskim. Uwzględniono także uregulowania dotyczące obowiązków kapitana na statku, przepisy regulujące kwestie reprezentacji załogi przed armatorem oraz armatora przed załogą. Przepisy działu V: "Pośrednictwo pracy", regulują kwestie związane z wykonywaniem usług pośrednictwa pracy na rzecz marynarzy. Przepisy te odpowiadają przepisom międzynarodowym w tym zakresie. W dziale VI: "Zatrudnienie na statku", znalazły się przepisy dotyczące zawierania i rozwiązywania umowy o pracę, a także przepisy dotyczące pozostawania przez członka załogi w rezerwie. Zawarto tam też przepisy dotyczące podstawowych elementów umowy o pracę na statku, a także szczególne uregulowania dotyczące umowo pracę. Proponuje się w szczególności, aby członek załogi miał możliwość rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, w razie ciężkiego naruszenia przez armatora jego podstawowych obowiązków wobec członka załogi. W dziale VII: "Obowiązki armatora i członka załogi" uregulowano sprawy wynagrodzenia za pracę, repatriacji oraz odszkodowania dla członka załogi, w przypadku utraty lub zatonięcia statku, oraz szczególnych obowiązków członka załogi. Wynagrodzenie za pracę powinno być ustalone z uwzględnieniem rodzaju żeglugi, sposobu eksploatacji statku, a także sytuacji finansowej armatora. Wszelkie inne kwestie związane ze składnikami wynagrodzenia (np. wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, dodatki itp.) pozostawia się do uregulowania w układach zbiorowych pracy, regulaminach wynagradzania lub umowach o pracę. Zgodnie z przepisami międzynarodowymi, obowiązek dokonania repatriacji członka załogi ciąży na armatorze, z którym członek załogi zawarł umowę o pracę. Zawarto tam również przepisy dotyczące kwestii poniesienia kosztów repatriacji, w sytuacji gdy armator nie podejmuje działań zmierzających do repatriacji w odpowiednim czasie, nie może pokryć jej kosztów, bądź nastąpiła jego likwidacja lub upadłość na podstawie decyzji organu państwowego. W takiej sytuacji, koszty repatriacji poniesie skarb państwa. Dział VIII: "Czas pracy na statku oraz urlop wypoczynkowy". Ustala, że minimalny czas wypoczynku członka załogi po pracy na statku nie może być krótszy niż 77 godz. tygodniowo i 10 godz. na dobę. Wymiar czasu wypoczynku jest zgodny zarówno z przepisami międzynarodowego prawa pracy oraz ze stosownymi przepisami Unii Europejskiej w tym zakresie. Przepisy tego działu stanowią również o obowiązku prowadzenia ewidencji czasu pracy oraz wypoczynku członków załogi na statku. W odniesieniu do corocznego, płatnego urlopu wypoczynkowego proponuje się, aby wymiar tego urlopu wynosił 2,5 dnia kalendarzowego za każdy miesiąc zatrudnienia na statku. Przepisy dotyczące wymiaru urlopu wypoczynkowego są zgodne z postanowieniami międzynarodowego prawa pracy w tym zakresie. Nowy dział IX: "Ochrona zdrowia, opieka medyczna oraz zabezpieczenie socjalne i społeczne", wyszczególnia m.in., że każdy członek załogi ma prawo do bezpłatnej opieki medycznej podczas pobytu na statku, ale także w porcie zagranicznym, do którego zawinął statek. Armator powinien również zapewnić przeszkolenie medyczne kapitana i załogi statku, jak również przeszkolenie w zakresie stosowania środków ratunkowych i medycznych. Armator ma również obowiązek zapewnić odpowiednie zaopatrzenie w środki medyczne oraz zaopatrzenie szpitali i apteczek na statku. W dziale tym określono również obowiązki armatora w zakresie bezpieczeństwa pracy i zapobiegania wypadkom przy pracy na statku oraz ochrony zdrowia. Proponuje się również zapisy dotyczące kwestii socjalnych, takich jak: dostęp do pomieszczeń rekreacyjnych, sportowych, obiektów edukacyjnych, filmów, książek, itp. Dział X: "Układ zbiorowy pracy oraz regulamin pracy i przebywania na statku", pozostał w zasadzie bez zmian, w stosunku do poprzedniej ustawy. Dodano przepis mówiący o określeniu w regulaminie pracy i przebywania na statku procedury składania skarg przez członków załogi. W dziale XI: "Zakwaterowanie, wyżywienie i pomieszczenia rekreacyjne", zawarto przepisy dotyczące kwestii bytowych, takich jak: zapewnienie wyżywienia i wody pitnej, warunków do rekreacji, pomieszczeń mieszkalnych na pokładzie statku itp. Dział XII: "Kontrole i inspekcje", pozostał w niezmienionej formie, w stosunku do obecnie obowiązującej ustawy. W działach XIII i XIV: "Praca na statkach rybackich" i "Praca na kutrach rybackich", z uwagi na szczególny charakter zatrudnienia na tych jednostkach, zaproponowano specyficzne przepisy dotyczące pracy na nich. W dziale XV: "Wykroczenia przeciwko prawom członka załogi", zaproponowano przepisy dotyczące kar, jakie będą groziły w przypadku naruszenia praw przysługujących członkom załogi na mocy przepisów ustawy. W dziale XVI: "Zmiany w przepisach obowiązujących", wyszczególniono propozycje zmian w obowiązujących ustawach, w związku z wejściem w życie nowej ustawy o zatrudnianiu i pracy na morskich statkach handlowych. Dział XVII: "Przepisy przejściowe i końcowe", zawiera regulacje dotyczące wejścia w życie ustawy.